Fred Tijmstra De Rhodesia sigaret
Toen Nederland in 1945 bevrijd werd was er een enorm tekort aan grondstoffen, waaronder tabak. De aanvoer van tabak kwam mondjesmaat op gang. Amateurtabak werd nog volop geteeld en de nog aanwezige tabak bij de fabrieken was te gering, en vaak van wisselende kwaliteit om eigen merken op de markt te brengen. De regering besloot geen nieuwe eenheidssigaret in te voeren, zoals de Consi tijdens de oorlog. Fabrikanten mochten de sigaret onder een eigen merk uitbrengen. Toch hebben de meeste pakjes ongeveer dezelfde uitvoering. De nieuwe sigaret kreeg de naam Rhodesia.
De regering kocht in 1945 10 miljoen kg tabak uit Rhodesia aan. In juni 1945 mocht een fabriek uit het zuiden van ons land de Rhodesia in productie nemen. Men beweerde dat de sigaret beter zou worden dan de Consi. De sigaretten werden in pakjes van 20 stuks verpakt en de prijs werd bepaald op 50 cent + 25 opcenten, totaal 75 ct per pakje. Dat was een hoge prijs, voornamelijk veroorzaakt door de tabaksbelasting. De distributie liep via de Rode Kruiswinkels, omdat zij al eerder ervaring hadden opgedaan met verdeling.
De Rhodesia tabak is een lichte virginia soort. In juli waren 1.440.000 pakjes gereed die bestemd waren voor de regio Twente. Op bon nr. R 13 werd aangevangen met de verdeling, maar het zou tot oktober duren voordat zij allemaal in Twente verspreid waren. Daarna volgde snel de rest van het land. De sigarettenfabrieken in het westen konden weer gaan draaien. De reactie van de rokers was positief, de Rhodesia viel best mee. Men hoopte van september tot december 2 rantsoenen per 14 dagen te kunnen verstrekken. De vraag naar sigaretten was gestegen, doordat gemobiliseerde legers veel afnamen en tabak uit Oost-Europa al gereserveerd was door andere landen en niet aangekocht kon worden.
Winkeliers die nog een restantvoorraad Consi bezaten konden die tegen de oorspronkelijke factuurprijs omruilen voor Rhodesia. Deze sigaretten waren vanaf 30 augustus op de bon voor 75 cent verkrijgbaar door het hele land, soms verpakt in oude verpakkingen met opdruk Rhodesia. Oorzaak was gebrek aan grondstof voor nieuw verpakkingsmateriaal. Op de sigaret zelf staat het merk Rhodesia wel vermeld.
In september kwamen er importsigaretten uit Engeland en Amerika op de markt. Merken zijn o.a. Graven A, Graven plain, State Express 333, Gold Flake, Players, Marvel en Shirley. Deze sigaretten waren niet gebanderolleerd en kosten 60 cent per 10 stuks, en f 1,20 per 20 stuks. Er kwam een distributie met het volgende schema: de ene week 40 sigaretten Rhodesia, de volgende week 20 importsigaretten, en dan weer van voren af aan.
Op 1 december werd Rhodesia verlaagd naar 60 cent (50+10 opcenten). De oude voorraad Rhodesia van 75 cent moesten wel eerst verkocht worden, vervolgens de ongebanderolleerde van 60 cent en tenslotte de gebanderolleerde van 60 cent. Al met al was de roker veel duurder uit dan voor de oorlog. Kostten toen 7 pakjes per week ongeveer f 1,05 nu was de roker f 4,20 kwijt aan zijn rokertje.
Jan Hengelman schreef in 1945 het volgende gedicht waarin hij de kwaliteit van de Rhodesia- sigaret beschrijft:
Eind november 1945 kwam het bericht dat Rhodesia in de toekomst zou gaan verdwijnen. De winkeliers konden met de sigaret weinig winst maken en hadden een moeilijk bestaan. En dat terwijl er op de zwarte markt soms 5 gulden voor een pakje Rhodesia werd geboden. Voor import sigaretten was de prijs nog hoger en liep op tot 10 gulden.
Sigarettendiefstal was inmiddels zeer lucratief geworden. Zo werd in de nacht van 17-18 maart een grote partij Rhodesia bij de Batcofabriek gestolen. Er waren 7 fabrieken die Rhodesia vervaardigden w.o. Batco, Laurens, Ardath, Turmac en Crescent. De laatste voorzag de pakjes van een noodbanderol. Rhodesia is uitgebracht in een gewone verpakking en als schuifdoosje.
De eerste 2 weken van april 1946 werd op bonnen geen Rhodesia verstrekt, men kreeg er shag voor in de plaats. Winkeliers die nog enige voorraad hadden maakten dat met advertenties kenbaar. Na 15 april waren er weer sigaretten op de bonnen verkrijgbaar. Eind mei waren merksigaretten (van de eigen fabriek) op komst. Maar eerst moest Rhodesia uitverkocht zijn, want er waren nog grote voorraden. Er zullen merksigaretten in de handel komen, verdeeld in drie prijsklassen : 48 ct, 60 ct en 72 ct. Die van van 60 ct zijn van de kwaliteit Rhodesia.
Verpakkingen Rhodesia
Doordat de winkeliers niet tijdig bevoorraad konden worden met Rhodesia om deze uit te verkopen werd de verkoop van merksigaretten uitgesteld. Op 20 juni 1946 meldden de winkeliers dat de laatste Rhodesia sigaretten waren verkocht en konden de sigarettenfabrieken eindelijk hun eigen merken produceren. De behoefte aan sigaretten was groter dan voor 1940 omdat ook vrouwen meer waren gaan roken. Er was behoefte aan 700 miljoen sigaretten terwijl de toen huidige productie slechts 250 miljoen was.
De distributie in 1945-1946 heeft veel haperingen gekend, met telkens uitstel van de datum van invoering. Ook aan de behoefte van de roker om 60-80% van de rantsoenen in sigaretten in te wisselen is niet gehaald. Men bleef steken op 40-60%. Met het verdwijnen van de Rhodesia eenheidssigaret (nauwelijks 1 jaar op de markt geweest) was de ellende nog niet voorbij. De aanvoer van tabak bleef ondermaats zodat in november 1946 de regering opnieuw tabak moest inkopen om de voorraad aan te vullen. Die kwam uit Zuid-Amerika, lees hiervoor het artikel: Sigaretten uit Zuid-Amerikaansche tabak.
Bronnen:
· Krantenarchief www.delpher.nl
· Alg. Rijksarchief toegangsnr.2.06.076.02
· De Tabaksdetaillist 1946
· Knipsel: herkomst onbekend
· Tabaksverpakkingen uit de collectie van F. Tijmstra.