Fred Tijmstra De nieuwe accijnszegel voor tabaksproducten
De nieuwe accijnszegel verschijnt op een historisch moment. Het is precies 100 jaar geleden dat de Tabakswet van 1921 werd aangenomen. Daarin werd de invoering van de eerste accijnszegels (banderollen) voor tabaksproducten vermeld. Voordat de wet tot stand kwam hanteerde men indirecte belastingen voor invoer, doorvoer en opslag van tabak. Het verbruik van tabak daarentegen was onbelast. Het bijzondere van de tabaksaccijnszegel was dat in de consumentenprijs, behalve het belastingdeel, ook de kosten van de fabrikant waren verwerkt, zoals de verpakking. Het was een zegel voor het totale verbruiksklare product.
Voorgeschiedenis
De eerste Nederlandse accijnszegel (banderolle) voor tabaksproducten verscheen in 1922. Ontwerper was Otto van Tussenbroek, graficus, kunstschilder, tekenaar, fotograaf, en mozaïekmaker. Het zegelbeeld geeft een geometrisch gevormd versieringsmotief weer, waarin twee of meermalen de Nederlandse leeuw is aangebracht en twee keer het woord Nederland voorkomt. Dit ontwerp heeft tot 1949 stand gehouden en werd gebruikt in onderscheidende kleuren op verpakkingen van sigaren, sigaretten, tabak en snuif.
In 1949 besloten Nederland, België en Luxemburg een douaneverdrag te sluiten om een gezamenlijk ontwerp te gebruiken. Het resultaat was een banderolle waarbij het woord “Nederland” vervangen werd door de letters “BNL “ en de Belgische, Nederlandse en Luxemburgse leeuw op het lintzegel achter elkaar werden afgebeeld.
Naast de lintzegels werden in 1959 de eerste sluitzegels uitgegeven met het BENELUX monogram. Ontwerper was Pieter Wetselaar, grafisch ontwerper en kalligraaf van Royal Joh. Enschedé. Zijn kalligrafische vaardigheid is te zien aan de sierlijke ineen vlechting van de letters BNL omringd door 4 tabaksbladeren en de omlijsting van de zegel. De drie leeuwen zijn minder opvallend aanwezig en verdrongen tot de achtergrond. Vlak voor de eeuwwisseling is er een zegel uitgebracht met een kleiner Benelux logo en waarschuwingsteksten. Daarna keerde het oude ontwerp weer terug doordat fabrikanten inmiddels verplicht waren waarschuwingsteksten op de verpakking zelf aan te brengen. De BENELUX sluitzegel is t/m 2020 uitgegeven.
In 2019 is i.v.m. de aanpassing van de Europese verpakkingseisen een kleiner formaat zegel noodzakelijk geworden. Nederland heeft toen haar eigen zegel met hetzelfde uiterlijk op een smaller formaat laten drukken. België en Luxemburg hebben een ander zegel uitgegeven.
Deze ontwikkeling was voor Nederland een reden het Benelux logo vaarwel te zeggen en zelf een accijnszegel te produceren met Nederlandse kenmerken.
Het tot stand komen van de nieuwe zegel
De eerste stap voor de Directie Douane was voor de komende contractperiode een keuze te maken tussen een papieren zegel of een digitaal zegel. Nadat de keuze was gevallen om verder te gaan met een papieren zegel is tevens besloten, in verband met mogelijke falsificaties, dat deze aan de laatste veiligheidstechnieken moest voldoen. Conform de Europese aanbestedingsregels werd vervolgens een vooronderzoek gedaan en werden meerdere partijen uitgenodigd en geselecteerd. De uiteindelijke keuze viel op Inge Madlé, veelzijdig grafisch ontwerper en graveur. Zij heeft haar sporen verdiend met haar (inter)nationale ontwerpen en gravures voor bankbiljetten en postzegels. Een commissie heeft uit de door haar aangeleverde conceptontwerpen het huidige ontwerp gekozen. In samenspraak met de Douane is gedurende het ontwikkelingsproces het gekozen ontwerp verder geoptimaliseerd.
De nieuwe zegel met een grootte van 2.0 x 4.4 cm heeft als thema “Nederland”. In de zegel is o.a. de kaart van Nederland aanwezig, de Nederlandse Leeuw, de namen van de 12 provincies (verticaal aangebracht) en staan de letters NL zowel in de ondergrond als in de rand.
De letters NL – in het zo genaamde ‘blokmotief’- zijn geschakeld en staan aan beide zijden van de zegel. Zij staan symbool voor ‘grensbewaking en controle’. Tevens zijn er in de achtergrond kleine blokjes in een beveiligd patroon verwerkt. Deze blokjes visualiseren de transportbeweging van locatie naar locatie.
De kleuren groen en blauw staan symbool voor land en water en zijn samen kenmerkend voor Nederland. De locaties waar de zwarte opdruk geplaatst wordt zijn aangegeven door blauwe aanwijs driehoekjes in de buitenrand.
De accijnszegel is “gebombardeerd” tot veiligheidskenmerk voor de uitvoering van de regels die zijn vastgelegd in de Europese Tabaksproductenrichtlijn (TPD). De nieuwe zegel vervangt de oude accijnszegel op een tabaksproduct. Bij rooktabak is het gewicht vermeld, bij sigaretten het aantal, bij sigaren worden geen aanvullende gegevens vermeld.
De uitgifte van de zegels
Voor het drukken van de accijnszegels is een contract afgesloten met de firma Royal Joh. Enschedé uit Haarlem. Een betrouwbare firma met een goede reputatie en een grote staat van dienst op het gebied van het drukken van waardepapieren. De nieuwe zegel is gedrukt met speciale inkten in offset en plaatdruktechniek. De zwarte opdrukken zijn in een niet-waterbestendige drukinkt aangebracht. Het drukken geschiedt altijd in vellen, die later door de afnemer zelf worden versneden.
Grote klanten bestellen in veelvoud vellen van 300 zegels op één vel, voor de kleinere klanten bestaat een regeling op basis van 288 zegels op één vel. In verband met de zekerheidseis mogen deze klanten ook gebruik maken van 144 zegels op één vel of 24 zegels op één vel. Aantal/gewicht, soort, prijs en tariefcode zijn door de drukker op het vel reeds aangebracht. Het fabrikantennummer en eventueel serienummer mag de toestemminghouder (de fabrikant, importeur) zelf door de plaatselijke drukker erop laten zetten. Vanaf 1 januari 2021 mogen verpakkingen met de nieuwe accijnszegel verkocht worden. Er is nog wel een overgangsregeling van kracht om de oude zegels op te kunnen gebruiken. De belastingdienst vermeldt daarover het volgende:
Tabaksproducten met het oude accijnstarief mogen tot 1 juni 2021 worden verkocht aan detailhandelaren. De oude termijn van 1 maart wordt verlengd vanwege de coronacrisis.
Veel verkooppunten van tabaksproducten zijn gesloten vanwege de lockdown. Daardoor konden de fabrikanten en groothandelaren hun voorraad tabaksproducten met het oude accijnszegel niet aan de winkeliers kwijt en is er nog een voorraad aan rookwaar met het oude zegel. Normaal moeten de sigaren, shag en sigaretten met een verlopen zegel worden vernietigd. Maar dat brengt extra werk met zich mee en dat wil de Belastingdienst voorkomen, vandaar de verlenging met drie maanden. Aan de verkoopprijzen verandert niets.
De VHK zegel
Er zijn tabaksproducten waarop geen accijnszegels zitten, omdat er geen belasting over hoeft te worden betaald. Tabaksproducten die via Nederlandse belastingvrije winkels (taxfree) op luchthavens verkocht worden aan reizigers die naar landen buiten de EU reizen, zijn voorzien van een veiligheidszegel met de opdruk VHK (Veiligheid Kenmerk). Dat betekent dat het product veilig is geproduceerd en niet afkomstig is van illegale import. De eerste VHK-zegel werd op 20 mei 2019 ingevoerd.
Tabaksproducenten en importeurs moeten eerst bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport toestemming vragen om deze zegels te mogen gebruiken. Is de toestemming verleend en zijn ze met een zakelijk nummer geregistreerd, dan kunnen ze bij Royal Joh. Enschede, die de zegels drukt, een bestelling plaatsen. De zegels worden in vellen van 300 stuks geleverd. De zegel is even groot als de normale accijnszegel en dient op dezelfde plek van de accijnszegel te worden aangebracht.
Bij de verschijning van de nieuwe accijnszegel van 2021 is het oude VHK-zegel met rode letters aangepast. De ondergrond is dezelfde als van de nieuwe accijnszegel. De opdruk bestaat opnieuw uit de letters VHK. Op voorstel van Inge Madlé is hiervoor de kleur oranje gebruikt, eveneens kenmerkend voor “Nederland”.
Bronnen:
- Correspondentie Belasting dienst Douane (2021)
- Belasting & Douane Museum
- Correspondentie Ontwerper Inge Madlé
- Afbeeldingen: particuliere collectie van de schrijver