Fred Tijmstra Kauwstangen
Kauwstangen behoren tot de surrogaat tabaksproducten. De kauwstang heeft de vorm van een sigaar maar wordt gebruikt als pruimtabak om er op te kauwen. Ze werden veelvuldig geproduceerd tussen 1942 en 1946.
De tabakschaarste tijdens de tweede wereldoorlog noopten de fabrikanten nieuwe producten te maken. Een ervan was de kauwstang, gemaakt van hop. Het hopmeel werd machinaal uit de hop verwijderd. Met zorg werd de hop gestript, gesausd, gebroeid, gelucht en gedroogd. Kauwstangen werden anders gesausd dan surrogaatsigaren of rookstangen. Dat komt omdat kauwstangen niet gerookt worden. De samenstelling van de sausing was zodanig dat achtergebleven hopmeelresten als het ware er uitgeloogd werden. Als dekblad werd een donkerbruin papierachtig materiaal gebruikt.
Kauwstangen werden niet alleen machinaal vervaardigd. Nu de productie van sigaren geminiseerd was tot 9 tot 15% van de normale productie gingen ook sigarenmakers kauwstangen fabriceren en behielden daarbij hun vaardigheid van het sigarenmaken. Voor deze groep, meest minder valide sigarenmakers is de fabricage van kauwstangen een uitkomst. Bij honderdduizenden werden ze verkocht, zodat ze er een goed weekloon aan overhielden.
In het begin waren de rook- en kauwstangen van slechte kwaliteit, naar gelang men er proeven mee uithaalde werden vorderingen gemaakt. De rookstangen walmden niet, prikkelden de keel niet en verspreidden een bescheiden geur. Ook de kauwstangen werden steeds smakelijker. Natuurlijk kon men deze producten niet vergelijken met de originele tabak, maar ze werden zonder een gevoel van afkeer gerookt en gepruimd. Soms werd een mindere kauwstang aangestoken, hetgeen een ondragelijke stank veroorzaakte. Maar een stukje afbreken om er op te pruimen was goed te doen. Kauwstangen werden ook wel Java-stok of Sumatra-stok genoemd.
Ook kauwstangen vallen net als alle andere surrogaat tabaksproducten onder de tabaks- en tabaksproducten beschikking van 1940. Het Rijksbureau voor tabak- en tabaksproducten (R.B.T.T.) hield controle over de producten die in de handel werden gebracht, met het oog op de veiligheid. Zonder toestemming van het R.B.T.T. was het vervaardigen en verhandelen van deze producten verboden. De detailhandel viel buiten deze regeling.
Kauwstangen werden gewoonlijk los verkocht en kostten 8 of 10 cent per stuk. De bekendste merken zijn Tapri en Kapee. In kleinere vorm werden ze als kauwstokjes verkocht. Ook kwamen er kauwtabletten die onder dezelfde regeling van surrogaatproducten vielen.
In het dieptepunt van de tabak productie (winter 1944) waren er in hoofdzaak surrogaten op de markt. Inmiddels hadden veel rokers al hun toevlucht gezocht in het zelf telen van tabak, hetgeen voor eigen gebruik werd toegestaan. Om de tabak rookbaar te maken werd ze ingezameld naar kwaliteit en bij de daarvoor aangewezen fermenteerinrichtingen verwerkt. Met geringe kosten werden ze verpakt en naar de inzender teruggestuurd.
Bronnen:
- Mededelingen van de vakgroep detailhandel in tabak en tabaksfabrikaten 1943 e.v.
- Tabak en tabaksproducten beschikking 1940
- Facturen van diverse sigarenwinkeliers periode 1942-1946
- Afbeeldingen uit privé collecties.
- Krantenknipsels: www.Delpher.nl