Fred Tijmstra Tabaksfabriek S.Tromp – Harlingen
In de eerste helft van negentiende eeuw trokken Harlinger zeilschepen er op uit om rond Groenland op robbenjacht te gaan voor het spek. De schepen “Spitsbergen” en “Dirkje Adema” deden goede zaken. Oene Gorter Moll, begon in 1825 een tabakswinkel annex tabakskerverij en een handel in koffie en thee in Harlingen. Zijn tabak verkocht hij onder het merk “De Groenlandsvaarder”, voor Harlingers een bekend begrip.
De zaak van de toen 21-jarige Moll in de Voorstraat wijk C nr.47 liep goed en in 1832 trouwde hij met Tjitske Ages Tromp. Achter de winkel bezat hij een pakhuis aan de Noorderhaven. Het noodlot sloeg echter toe. Een jaar later werd hij ongeneeslijk ziek en overleed in 1833. Een broer van zijn vrouw, Solko Tromp Azn nam in 1834 de zaak over.
Solko Tromp breidde de zaak uit, kocht het pand naast de winkel en deed een grote verbouwing van de voorgevels in 1851. Het verkregen hoekpand werd winkel en kantoor, erachter waren de kerverij en koffiebranderij gesitueerd. Op de eerste etage werd gestart met een sigarenmakerij.
De volgende jaren breidde hij verder uit.
De panden Noorderhaven 76 en 78 werden aangekocht en het naastgelegen pand Voorstraat 33. In 1854 trouwde Solko met Fenna Henriette van Broekhuizen. Dat heeft niet lang mogen duren, in 1860 overleed zij.
Omstreeks 1870 kwam de heer P.D. de Ruiter in de zaak. Toen Solko Tromp op 64-jarige leeftijd in 1878 overleed werd de zaak voorlopig door de heer de Ruiter voortgezet, die dat jaar in het huwelijk trad. Op 1 januari 1879 nam hij de zaak officieel over. Hij ging wonen aan de Noorderhaven 76 en 78. De zaken liepen zo goed dat hij in 1885 het pakhuis Sumatra aan de Noorderhaven 74 kocht. In 1899 kwam de zoon van P.D.de Ruiter in de zaak om ervaring op te doen. Toen zijn vader in 1907 op 56-jarige leeftijd overleed volgde R.de Ruiter hem op. In 1912 volgde een aanzienlijke verbouwing en aan het einde van dat jaar werd de geheel vernieuwde fabriek in gebruik genomen. Nieuwe machines werden geplaatst, waaronder een zwaardere gasmotor van 10 pk. Elektriciteit was toen nog niet aanwezig.
Toen in 1914 de eerste wereldoorlog uitbrak stegen de prijzen van tabak. Tabak van 30-40 cent per pond ging naar 3-4 gulden. Sigaren van 2 cent kostten toen 10 cent. In 1918 kwam de vrede en daalden de prijzen, maar haalden nooit meer de vooroorlogse prijs. Door de opkomst van de sigaretten leverden grote fabrieken shag voor de sigarettenindustrie. De sigarenfabricage van Tromp werd omstreeks 1930 beëindigd. In de topjaren werkten er omstreeks 60 personen in de fabriek. Sommigen haalden er hun 60-jarig jubileum, waaruit blijkt hoe trouw de werknemers waren.
Tijdens de tweede wereldoorlog was er gebrek aan goede tabak. De tabaksdistributie deed zijn intrede. In deze jaren was de tabak doorgaans van mindere kwaliteit en de hoeveelheden die op de bon te krijgen waren werden steeds minder. In 1944 was het dieptepunt. Toen na 1945 de tabaksfabrieken weer begonnen te draaien bleek er een ommekeer in tabaksgebruik te hebben plaats gevonden. De sigaret was favoriet, shagtabak van kleine fabrieken werd steeds minder gevraagd. Pruimtabak was stabiel gebleven. Ook de verhoging van de accijns maakten rooktabak onnodig duur.
In de jaren vijftig ging het met de kleine fabrieken bergafwaarts. Zo ook met Tromp. Toen in 1958 R.de Ruiter 74 jaar was werd de fabriek te koop aangeboden bij gebrek aan opvolgers. In 1959 ging de antieke inventaris onder de hamer en bracht onverwacht veel geld op. De verkoop van de gebouwen vlotte niet erg. Uiteindelijk werden ze bij inschrijving geveild. Door de biedingen op panden samen te voegen met een bedrag van 25.000 gulden werd de gemeente de eigenaar. Enkele panden werden verbouwd om de plaatselijke V.V.V. en de bibliotheek te kunnen huisvesten. Een perceel werd verkocht aan een woninginrichter.
De winkelinventaris is gekocht door de Otto Kingma Stichting en aan het Museum Hannema-huis geschonken. Die gaf het weer in bruikleen aan de V.V.V. Zo is een stukje van de rijke historie van de “Groenlandsvaarder” voor het nageslacht behouden gebleven. Een merk dat 133 jaar heeft bestaan.
Bronnen:
- Brochure van de heer R.de Ruiter
- Kranten.kb.nl – nu www.delpher.nl
- Objecten en gegevens uit particuliere verzamelingen