Fred Tijmstra Kerverij en sigarenfabriek Ramkema – Enkhuizen
Enkhuizen had in het verleden veel kleine bedrijven die zich bezig hielden met de tabaksverwerking en vooral de handel. Ramkema had in de Westerstraat 131 een winkelpand met daarachter een sigarenmakerij en tabakskerverij.
Over de sigarenfabriek Van Ramkema en zijn kerverij zijn heel weinig gegevens voorhanden. In de Kroniek van Enkhuizen is een foto uit 1915 van de Westerstraat afgebeeld. Toen kerfde hij al zijn eigen tabak en maakte hij sigaren. Op onderstaande afbeelding staat links vooraan de winkel van Ramkema, met onder de daklijst de tekst: SIGARENFABRIEK DE LANDMAN JOH.RAMKEMA. Het sigarenmagazijn droeg de naam NOVA waar later ook koffie en thee verkocht werden.
Een tabakskerverij exploiteren was op zich geen dure investering. Een goede kerfbank aangedreven door een elektrische motor en een droogtrommel om de tabak te drogen zijn de grootste uitgaven. Een sigarenmakerij voor handwerksigaren kon volstaan met werkbanken voor de sigarenmakers, een mengtrommel, zeef en wat handgereedschap. Om de omzet te vergroten hadden sommige fabriekjes een winkel bij het bedrijf voor de verkoop van hun eigen producten. De fabriek lag achter de winkel in de (steeg) Pekelsteiger. Daar werd de tabak opgeslagen, gekorven en verpakt. De sigarenfabricage vond in hetzelfde pand plaats, waarschijnlijk op de eerste verdieping. De droogkamer bevond zich op de eerste verdieping van het winkelpand. Sigaren verkocht hij o.a. van zijn eigen merk “Siraho” een samentrekking van Sigaren Ramkema en Holman.
Om tot het verkoopklare product te komen werd de tabak gefermenteerd, gekorven, en gedroogd. Voordat de tabak werd gekorven werd hij licht bevochtigd zodat hij tijdens het snijden niet brak. Na het kerven woog men de tabak met de hand af en vulde men de (punt)zakken. In november 1920 kreeg Ramkema, na toetsing van de hinderwet, van het gemeentebestuur een vergunning tot het plaatsen van een 3 pk elektromotor in de kerverij voor het aandrijven van de kerfbank en de eest. In hetzelfde jaar adverteert hij met 9 verschillende soorten rook- en pruimtabak.
Zijn gevoerde merk was “De Landman”. Het merk stelt een zittende pijprokende boer voor met op de achtergrond een zaaiende boer op de akker en een kerktoren. In zijn winkel verkoopt hij naast tabak wel 30 verschillende merken sigaretten engros aan voornamelijk detaillisten. Door de elektromotor kon hij goedkoper produceren en zijn prijs laag houden. Al voor 65 cent kon men een pond tabak kopen. Gezien deze lage prijs verkoopt hij geen verpakkingen van ½ ons, de kleinste hoeveelheid was 1 ons. De betere soorten zoals Portorico en Heerenbaai kostten toen tussen de f 1,50 en f 2,00 per pond.
Vanaf 1920 brak voor de sigarenindustrie een moeilijke tijd aan. Ramkema’s voorraad werd te groot en wegens overproductie werd op 31 oktober 1921 het gehele personeel, bestaande uit 12 personen, ontslagen. De slapte in de tabak- en sigarenindustrie trof ook andere fabrikanten. Zo ging in 1925 de sigarenfabrikant Petrus Deen uit Enkhuizen zelfs failliet.
De firma kende 2 vennoten: Ramkema en Holman. Op zijn beeldmerk staan de letters R & H afgebeeld. Om de een of andere reden treedt Holman tussen 1924 en 1928 uit de firma en gaat Ramkema verder zoals te zien op zijn briefpapier en op de sigarenzakjes die Ramkema verstrekte bij de verkoop van losse sigaren in de winkel.
Op 20 december 1934 is er in het winkelpand van Ramkema brand ontstaan. Een oververhitte kachelpijp in de droogkamer was daarvan de oorzaak. Met twee stralen die op de waterleiding waren aangesloten heeft de brandweer de brand in een kwartier geblust. Hoewel de brand zich beperkte tot de droogkamer is door waterschade de gehele voorraad sigaren verloren gegaan. De schade werd door de verzekering gedekt.
De productie van zijn bedrijf was kleinschalig. De tabak en sigaren werden hoofdzakelijk in Enkhuizen en omstreken verkocht aan winkeliers, aan grossiers en in de eigen winkel. Vaak waren dat kleine bestellingen van vaste afnemers zoals Piet de Boer die een kapper annex sigarenzaak had op het Havendijkje. (zie afb. nota) Het is niet ondenkbaar dat ook de plaatselijke grossier F.de Wit & Comp. uit de Westerstraat en de tabaksgroothandel van Wagtendonk producten van Ramkema hebben afgenomen.
Tot wanneer de fabriek heeft geproduceerd is niet nauwkeurig aan te geven. Wel is een 50- en 100 grams verpakking bekend van 1940, waarschijnlijk een van zijn laatste producten. Want in april 1940 wordt de eerste verdieping van de fabriek ingericht tot twee lokalen t.,b.v de Neutrale Kleuterschool Vereniging. Een leslokaal voor twee klassen en een speellokaal. Om de lokalen te bereiken werd buiten het gebouw een trap gesitueerd. Via de steeg konden de kinderen de school bereiken. Van tabakslucht was gelukkig niets meer te merken. Er zijn geen gegevens meer gevonden van na 1940 we mogen aannemen dat Ramkema tijdens of vlak na de oorlog is gestopt met zijn tabakshandel.
In 2014 bezocht ik de Westerstraat. Het pand stond leeg en werd te koop aangeboden. In 2016 was daar de hoorwinkel van Van Boxtel in gevestigd.
Bronnen:
- Historische kranten Delpher.nl
- Enkhuizer Courant diverse jaren.
- Kroniek van Enkhuizen: foto Westerstraat
- Lijst van tabaksvergunninghouders 1924 en 1928
- Tabaksverpakkingen, rekening, sigarenzakje: collectie F.Tijmstra
