Fred Tijmstra Tabaksfabriek van den Helm – Zwolle
In 1805 begon Celius Dirk van den Helm op 56-jarige leeftijd een kruidenierswinkel met een tabakskerverij op de Diezerstraat 56 in Zwolle. Zijn zoon Coenraad Derk zette het bedrijf voort, hij werd in 1810 vermeld als winkelier in tabak,snuif,koffie en thee. De kruidenierswaren waren van ondergeschikt belang. Na zijn dood in 1849 leidde zijn vrouw het bedrijf onder de naam Wed.C.D.van den Helm. Zij was depothouder van snuiftabak (zinkingssnuif van de Haagse firma Isaak Leon) en depothouder van thee afkomstig van de firma Jan van Rees & Zn uit Zwolle.
Na haar dood in 1856 werd de zaak geleid door haar stiefzoon Jacobus Casparis van den Helm. De van den Helm’s waren blijkbaar van P.G. huize getuige de advertentie uit 1868.
In 1872 werd de zaak overgedaan aan Anthonij Dengerink die er een goed bestaan mee opbouwde. De fabriek draaide met behulp van een stoommachine die via banden de verschillende tabaksbewerkingsmachines liet draaien. Hij handhaafde de firmanaam Wed. C.D.van den Helm, later gewijzigd in firma A. Dengerink v/h Wed C.D. van den Helm.
Rond 1880 braken er onrustige tijden aan in de branche met stakingen onder het personeel. Om de belangen van de tabaksfabrikanten te behartigen besloot men tot de oprichting van “de Vereeniging van Tabaksfabrikanten”. Anthonij Dengerink werd penningmeester van het voorlopig bestuur. Hij heeft echter de oprichting niet meegemaakt, hij overleed kort daarvoor in 1906.
Zijn twee zonen zetten het bedrijf voort, Hendrik Sybrand Dengerink werd de eigenaar. Onder zijn leiding werden de stoommachines vervangen door elektrisch bedienbare machines. In de jaren 1910-1920 schommelden de prijzen van tabak sterk. Niet zelden werd de tabak duurder om kort daarna weer goedkoper te worden. Ook werd deze periode gekenmerkt door stakingen voor betere werkomstandigheden en beter loon. In 1922 kwam de tabakswet en werd het banderollensysteem ingevoerd. Dat betekende nieuwe investeringen om aan de bepalingen van de wet te voldoen. Voor veel kleine fabriekjes en thuiswerkers waren de veranderingen te kostbaar en stopten met produceren. In de jaren dertig was er sprake van oneerlijke concurrentie. Z.g.n. bokserwinkels verkochten de tabaksproducten onder de prijs. Fabrikanten moesten daar op inspelen.
In 1936 verhuisde het bedrijf van de Diezerstraat naar Thorbeckegracht 8. Van den Helm was toen als enige overgebleven van de dertien tabaksfabrieken die in 1880 produceerden. Nu werkten er 11 mensen in de fabriek, in 1876 waren dat er 28. Hun tabaksproducten werden voornamelijk in de regio afgezet. Tevens werd de handelsnaam Wed.C.D.van den Helm weer van stal gehaald.
Twee jaar na de verhuizing in 1938 trad H.S.Dengerink uit de firma, en werd overgenomen door Johannes Lubbert Roelfsema uit Winschoten. Zijn familie had een tabaksfabriek met handelsmerk “ ’t Bonte Paard” in de Torenstraat in Winschoten. Het eerste jaar draaide de fabriek goed, maar met het uitbreken van de 2e Wereldoorlog raakten veel tabaksfabrieken, zo ook Van den Helm, in de problemen. De aanvoer van tabak werd steeds minder. Door de bezetter werd het Rijksbureau voor Tabak en Tabaksproducten opgericht. Slechts 17 tabaksfabrieken kregen toestemming van het R.B.T.T. om tabak te mogen verwerken. Veel fabrieken stortten zich op de inlandse tabak en de fabricage van surrogaten om hun werknemers aan het werk te houden. Zo overleefden ze de oorlog om in 1946 weer te kunnen draaien.
Na de oorlog werd de fabriek in Winschoten opgeheven en kwam Berend J Roelfsema, een zoon van J.L.Roelfsema van de Winschoter fabriek naar Zwolle. Hij werd mede-eigenaar van de “Vereenigde Tabaksfabrieken Roelfsema Van den Helm”. De firma bestierde tevens een groothandel.
In 1956 werd de “Vereenigde tabaksfabrieken” verkocht aan de Gebroeders Jakobs uit Meppel. En korte tijd later werd die weer overgenomen door Theodorus Niemeyer uit Groningen. Daarmee kwam een einde aan de tabaksproductie in Zwolle. De groothandel werd in 1965 verkocht aan BV Vipero in Kampen. B.J.Roelfsema werd bedrijfsleider bij Smit en ten Hove, een sigarenfabrikant uit Kampen.
Bronnen:
– Lydie van Dijk: Tabaksfabriek van den Helm. (in Zwols Historisch Tijdschrift 2002)
– Krantenarchief www.delpher.nl
– Verpakkingen e.d uit particuliere collecties
