Fred Tijmstra Tabaksfabriek H.Hijmans – Tiel
Op 12 augustus 1809 werd Hijman Hijmans geboren als zoon van Isaac en Rebecca Hijmans. Al op 19-jarige leeftijd in 1828 richtte hij een tabakskerverij op in de Weerstraat in Tiel. In de jaren daarna bracht hij de firma, die steeds meer bekendheid in de regio genoot, tot bloei. Zijn zoon Eduard (geb.1843) kwam later ook in de zaak. In 1874 werd de vennootschap Hijmans & Co tussen vader en zoon ontbonden en kwam de zaak alleen op naam van Eduard te staan. Het bedrijf groeide, regelmatig werden in de krant advertenties voor personeel geplaatst. Eduard behoorde in 1896 tot de 30 rijksten van de Provincie Gelderland. Hij leidde met verve de firma tot 1899 en verhuisde in dat jaar naar Den Haag. Zijn zoon Marinus Hijmans nam de leiding van het bedrijf over.
Schets van het pand van Hijmans
De eerste wereldoorlog heeft veel invloed gehad op de omzet, maar door een energieke aanpak werd het verlies snel goedgemaakt en breidde het afzetgebied zich uit met de provincie Utrecht, de Veluwe en het noordelijk deel van Noord-Brabant. Op 19 maart 1923 overleed Marinus op de jeugdige leeftijd van 48 jaar. Daarmee verdween de laatste Hijmans uit het bedrijf. Twee heren, H.J.F.Vorster en L.Donkersloot, beiden al jaren aan de firma verbonden namen het bedrijf over. Zij zetten de zaak voort onder de oude firmanaam Hijmans & Co. Ook de latere eigenaren behielden deze firmanaam.
In de tweede wereldoorlog werd het pand door bombardementen vernield. Na de oorlog begon men met de wederopbouw en werd weer personeel geworven. Echter de vraag naar gekorven tabak werd door de populariteit van de Engelse en Amerikaanse sigaret minder en eind vijftiger jaren moest Hijmans het loodje leggen. De firma met het klantenbestand werd overgenomen door de tabaksfabriek Heupink en Reinders uit Ootmarsum.
De fabricage van gekorven tabak gebeurde ten tijde van de oprichting handmatig. Dat heeft geduurd tot 1878 toen een vergunning werd aangevraagd voor een stoomwerktuig. Pas in het begin van de 20e eeuw ging men over op elektrische machines.
Vervalsing van merk
Het bekendste merk “De Mercurius” was een gedeponeerd merk uit de 19e eeuw en heeft vrijwel de gehele looptijd op de verpakkingen gestaan. Aangezien het een goedlopend merk was probeerde men het merk te vervalsen. In 1882 werd een advertentie met waarschuwing geplaatst om op deze fraude te wijzen. Dat toch ongure lieden het bleven proberen getuigt een proces in 1910 van een zekere G.W.van B. te Wamel die veroordeeld werd tot 300 gulden boete of 30 dagen hechtenis en vernietiging van het stempel waarmee de falsificaties werden gepleegd.
Koffie en thee.
Behalve tabak dreef Hijmans ook een koffiebranderij en theehandel. Deze combinatie van tabak-koffie-thee was in die tijd vrij gebruikelijk. Men verkocht 5 soorten koffie die in 1923 tussen de 75 en 110 cent per pond kostten. In 1927 kon men met een spaarsysteem cadeaus krijgen bij de aankoop van koffie, thee en tabak. Heel veel fabrieken hadden een eigen cadeaustelsel. Het 100-jarig bestaan in 1928 werd uitbundig gevierd en ter gelegenheid daarvan werd speciale Eeuw-tabak verkocht met de leuze:
Wat saeck sal schencken meer gemack – Dan Hijmans costelijke toeback.
Personeel
De goede verstandhouding tussen leiding en personeel was bij Hijmans usance. Veelzeggend is het feit dat in 1934 R.v.d.Velde als werknemer 60 jaar in dienst van de firma was, terwijl ook velen 40 jaar of langer in de fabriek werkzaam waren. Alle jubilarissen werden door de directie gehuldigd en sommigen werden met de bronzen eremedaille geridderd. Dat werknemers zo lang bij de firma werkten heeft mede te maken met het feit dat het personeel vaak op jonge leeftijd werd aangetrokken. Veertien-, vijftien- en zestienjarigen kwamen binnen om het vak te leren. In 1879 was het weekloon van een zestienjarige 3 gulden per week met een halfjaarlijkse verhoging.
Amateurtabak
Ongeveer 20 fabrieken kregen van de bezetter tijdens de oorlog toestemming om amateurtabak te mogen fermenteren en te bewerken. Hijmans had zelf geen vergunning, maar hielp mee met de inzameling van Amateurtabak in Culemborg. Na inzending werd de tabak bij een geregistreerde fabriek tot pakjes verwerkt en naar de inzender toegestuurd. Welke rol Hijmans verder bij de distributie speelde, gezien zijn naam op de verpakking is mij niet bekend.
Merken:
Een greep uit de merken rook- en pruimtabak die Hijmans in de loop der jaren gevoerd heeft:
De Mercurius – Koningsloo – Zeevaart B – N 5 – K – Roode Leeuw – Groene Leeuw – Paarse Leeuw – Blauwe Leeuw – Zwarte Leeuw – AA – BB – FZ – Bedouïn – Roode K – Tabaksfabriek – Eeuwtabak – De Waterpoort.
Bronnen.
– Krantenarchief Regionaal Archief Rivierenland (R.A.R.)
– Krantenarchief www.delpher.nl
– Krantenarchief R.A.R.
– Verpakkingen uit particuliere collecties
– Octrooiaanvragen door J.E.Romkes